W dniach 25-28 kwietnia 2016 r. w Madrycie odbyło się seminarium Europejskiej Konfederacji Związków Zawodowych nt. umożliwienia związkom zawodowym aktywnego uczestnictwa w tzw. semestrze europejskim UE. W seminarium z ramienia Forum Związków Zawodowych uczestniczyli członek Prezydium FZZ i członek Zespołu Problemowego RDS ds. międzynarodowych Krzysztof Małecki oraz radca ds. międzynarodowych FZZ Tomasz Jasiński.
Seminarium otworzyła i prowadziła Veronica Nilsson - zastępca Sekretarza Generalnego EKZZ, która wskazała na pogłębiającą się deregulację rynku pracy w Unii Europejskiej i ponoszenia w głównej mierze przez pracowników obciążeń związanych z kryzysem. Rekomendacje Komisji Europejskiej co do zmian na rynku pracy nie podobają się związkom zawodowym, co niejednokrotnie było już podnoszone przez EKZZ.
Uczestnicy seminarium zostali szczegółowo zapoznani z harmonogramem semestru europejskiego i rolą jaką dotychczas odgrywały związki zawodowe w procesie kształtowania dokumentów i raportów krajowych przez Komisję Europejską. Przedstawiciele z kilkunastu krajów Europy byli pytani o doświadczenia krajowe związane z semestrem europejskim, a także o dobre praktyki we wpływaniu na stanowisko Komisji Europejskiej. Dzielono się także złymi doświadczeniami w braku skutecznego dialogu społecznego.
Semestr europejski jest to coroczny cykliczny proces prowadzony przez Komisję Europejską mający na celu lepsze uwzględnienie wymiaru europejskiego w planowaniu krajowych strategii gospodarczych oraz zapewnienie środków na realizację celów strategii „Europa 2020” w budżetach państw członkowskich. Proces ten obejmuje trzy równoległe, wzajemnie powiązane ścieżki: nadzoru makroekonomicznego, koordynacji tematycznej i nadzoru fiskalnego. Pierwsze dwie ścieżki dotyczą problematyki objętej Krajowymi Programami Reform, a trzeci dotyczy problematyki objętej Programami Stabilności i Konwergencji, przygotowywanymi na mocy Paktu Stabilności i Wzrostu. Semestr europejski działa od 2011 r. w cyklu od listopada danego roku, kiedy to Komisja Europejska przedstawia roczną analizę wzrostu gospodarczego (z ang. Annual Growth Survey – AGS) do lipca następnego roku, czyli formalnego przyjęcia przez Radę ECOFIN opinii na temat Programów Stabilności i Konwergencji oraz CSR (zalecenia Rady UE) dla państw członkowskich na podstawie oceny Krajowych Programów Reform – KPR.
Zgodnie z ostatnim zaleceniem Rady UE z dnia 14 lipca 2015 r. dla Polski na lata 2015 – 2016 zaleca się m. in.: dokonanie korekty nadmiernego deficytu budżetowego na poziomie 0,5% PKB; rozpoczęcie procesu dostosowania systemów emerytalnych dla rolników i górników do systemów emerytalnych dla innych grup zawodowych oraz przyjęcie harmonogramu ich pełnego dostosowania; podjęcie działań ograniczających nadmierne wykorzystywanie umów czasowych i cywilnoprawnych na rynku pracy; usuniecie przeszkód utrudniających inwestycje w projekty kolejowe. W ostatnim okresie semestru oprócz kilkunastu wskaźników, służących monitorowaniu konkurencyjności i nierównowag zewnętrznych i wewnętrznych poszczególnych krajów, dodano trzy nowe wskaźniki: aktywności zawodowej, stopy bezrobocia długotrwałego i stopy bezrobocia młodzieży. W sprawozdaniu ostrzegawczym na temat nierównowag makroekonomicznych 2016 (AMR) opublikowanym przez KE 26 listopada 2015 r. obejmuje 18 państw, w którym nie ma Polski z uwagi na fakt przekroczenia tylko jednego wskaźnika dotyczącego międzynarodowych pozycji inwestycyjnej netto.
Zgodnie z zaleceniami EKZZ rola związku zawodowych powinna się koncentrować na czterech punktach wejścia do semestru europejskiego:
Strona Polska wskazała na swoje uczestnictwo we wnoszeniu swojego wkładu w semestr europejski. W listopadzie składane są rekomendacje do zaleceń CSR, natomiast w marcu uczestniczymy w pracach nad Krajowym Programem Reform w ramach zespołu przy Ministrze Rozwoju ds. Strategii „Europa 2020” i konsultowaniu Krajowego Programu Reform na rzecz realizacji strategii „Europa 2020” .
Przedstawiciele europejskich central związkowych omawiali sytuację w zakresie semestru europejskiego w swoich krajach, koncentrując się na sytuacji na rynku pracy biorąc pod uwagę stopy bezrobocia szczególnie wśród osób młodych oraz stopień stosowania atypowych form zatrudnienia. Sekretarz EKZZ Veronica Nilsson podkreśliła, że Komisja Europejska chce zdecentralizować układy zbiorowe i negatywnie ocenia automatyczną indeksację wzrostu wynagrodzeń, która zakłóca sytuację na rynku pracy. EKZZ tymczasem uważa to za pożądane dla rozwoju gospodarczo – społecznego. W Polsce wg. Komisji Europejskiej pensje wzrastają szybciej niż produktywność.
W dyskusji na temat sytuacji na rynkach pracy w poszczególnych krajach członkowskich UE w kontekście polityki gospodarczej UE głos zabierali przedstawiciele FZZ. Krzysztof Małecki odniósł się do zbyt małej wysokości poziomu inwestycji publicznych w UE, wskazując na programy w Polsce, które nowy rząd wprowadza w życie tj. wypłata ok. 125 euro na dziecko w ramach Programu 500+ od 1 kwietnia br., planowanego pobudzenia gospodarki w ramach Programu Morawickiego, gdzie przewidywane jest zasilenie gospodarki do 2020 roku kwotą w wysokości ok. 300 mld euro, czy programu mieszkaniowego dla młodych rodzin. Należy pobudzić inwestycje nie tylko publiczne, ale przede wszystkim prywatne. Od 8 lat rząd liberalny mroził płace na rynku pracy w szczególności w sferze budżetowej, obecnie są one odmrażane. To wszystko spowoduje wzrost dochodów pracujących i zwiększenie popytu wewnętrznego, co przyczyni się do rozwoju gospodarczego kraju. Odnosząc się do zadłużenia mieszkaniowego i kredytowego, o którym mówił także przedstawiciel Irlandii, Krzysztof Małecki wskazał na programy i trwające prace rządu nad rzeczywistym wsparciem zadłużonych we frankach szwajcarskich (ok. 700 tys. osób). Wskazał także na wysokość podatku od towarów i usług VAT, który po podniesieniu kilka lat temu z 22% do 23% hamuje popyt wewnętrzny. Najważniejszym wyzwaniem dla Unii Europejskiej według członka Prezydium FZZ jest pobudzenie inwestycji prywatnych i wyrównanie poziomu płac w Unii.
Tomasz Jasiński – radca ds. międzynarodowych FZZ w swojej wypowiedzi poruszył dwie ważne dla rynku pracy kwestie. Po pierwsze palącym problemem państw Unii Europejskiej jest wysoka stopa bezrobocia w szczególności wśród osób młodych. Unijne narzędzie jakim jest program Gwarancja dla Młodych kończy się w tym roku i tak naprawdę nie wiadomo co dalej z nim będzie się działo w przyszłości. Od samego początku tego programu EKZZ wskazywał, iż kwota zabudżetowania programu w wysokości 6 mld Euro była niewystarczająca, co np. w Polsce spowodowało jego nikłą skuteczność. Tomasz Jasiński podniósł także problem złej sytuacji kobiet na rynku pracy, w szczególności w zakresie dostępności do narzędzi wsparcia dla rodzin takich jak dostęp do publicznych żłobków i przedszkoli. Na koniec wskazał na prekaryzację pracy, która przejawia się w odejściu od umów o pracę na rzecz atypowych form zatrudnienia, dualizację rynku pracy i zjawisko tzw. biednych pracujących.
Z wypracowanych 8 wyzwań stojących przed Unią związanych z zatrudnieniem, uczestnicy seminarium wskazali na dwa obszary: wzrost inwestycji a wzrost zatrudnienia oraz walka z bezrobociem i związane z nią tworzenie nowych wysokiej jakości miejsc pracy. W zakresie układów zbiorowych paneliści podkreślili ważną ich rolę we wzroście wynagrodzeń, co przekłada się na wzrost konsumpcji. W obszarze ubezpieczeń społecznych istotną kwestią jest oparcie świadczeń na pierwszym filarze ubezpieczeń. W Europie zaczyna brakować środków na wypłaty świadczeń, dlatego należy zrównoważyć system finansowy państw z systemem podatkowym. Należy wzmacniać rolę trzeciego filaru i powiązać go z układami zbiorowymi.
Podsumowując seminarium sekretarz EKZZ Veronica Nilsson wskazała etapy semestru europejskiego, w których EKZZ może wpływać poprzez swoje organizacje członkowskie na kształt dokumentów na poziomie unijnym. Są to następujące narzędzia:
1. Konsultacje na szczeblu krajowym z Komisją Europejską i rządem krajowym w terminie do 15 listopada nad sprawozdaniem krajowym. EKZZ przygotowuje broszurę i na początku grudnia ma miejsce spotkanie z Komisją Europejską nt. tych sprawozdań.
2. Publikacja i wspólna ocena sprawozdań i wpływ EKZZ na unifikację zawartości sprawozdań, wypracowanie pewnych wzorców sprawozdań. Pod koniec 2016 roku EKZZ planuje przeprowadzić dla specjalistów central związkowych zajmujących się semestrem europejskim, trzy szkolenia w aspekcie przygotowywania dokumentów. EKZZ przedstawi zestaw narzędzi do efektywnego włączania się w proces semestru europejskiego. Jego celem będzie skuteczne i niezwłoczne monitorowanie oraz pełne zaangażowanie organizacji krajowych w proces.
3. Monitorowanie procesu powstawania Krajowych Programów Reform i zaleceń dla państw (CSR) w kwietniu, kiedy wysyłane są trzy dokumenty: KPR, sprawozdania i zalecenia oraz po opublikowaniu w maju KPR monitorowanie przez EKZZ zaangażowania związków zawodowych na poziomie krajowym oraz wprowadzenia ewentualnych poprawek do CSR.
Przedstawiciele central związkowych EKZZ obecni na seminarium w Madrycie wskazali na procesy komunikacyjne w swoich związkach. Odnosili się do doświadczeń w przekazywaniu informacji nt. procesu w ramach semestru europejskiego i świadomości działaczy związkowych i członków związków na temat tego procesu i jego wpływu na sytuację ekonomiczno – społeczną w danym kraju. Podkreślono konieczność zintensyfikowania działań komunikacyjnych i zaangażowania nie tylko ekspertów związkowych, ale także działaczy odpowiedzialnych za dialog społeczny w kraju i wpływ na politykę zatrudnienia i polepszenia miejsc pracy dla pracowników poprzez wdrażanie Strategii Europa 2020 i ONZ 2030 oraz innych programów rozwojowych państw członkowskich Unii Europejskiej.
Musimy sobie odpowiedzieć na pytanie: Jaką Europę chcemy budować? Czy ma to być demokracja, czy jednolity rynek? Pytanie w kontekście referendum Wielkiej Brytanii w czerwcu 2016 r. ws. Brexitu, a także polityki europejskiej lat 80-tych, kiedy budowano prawodawstwo społeczne nie oparte na konkurencji na rynkach, ale na bhp i prawach pracowników.
Krzysztof Małecki
Tomasz Jasiński
